SZEŚĆDZIESIĘCIOLECIE „ODRY”:  DEGLER, KUBIKOWSKI, GIEŁŻYŃSKI, RUTKIEWICZ, GAWIŃSKI, SUSKIEWICZ, URBANEK KLIMOWICZ: Cenzura w Rosji • IWANOW o Rosji, SOBOL o Ukrainie Piruety Jarosława G. • GRYNBERG: Syberiada Żydów • SZARUGA KRONBERGS • MIKOŁAJEWSKI • CHOJNACKI • WRÓBLEWSKI

SPIS TREŚCI: 3/2021

2 60 LAT „ODRY”

4 Janusz Degler: TAKIE BYŁY POCZĄTKI, CZYLI CO KOMU ZAWDZIĘCZAM

7 Zbigniew Kubikowski: TRADYCJA I WSPÓŁCZESNOŚĆ

9 Wojciech Giełżyński: „ODRA” PODWÓJNIE WROCŁAWSKA

14 Ignacy Rutkiewicz: CZTERDZIESTOLATKA, CZYLI WROCŁAWSKA „ODRA”

17 WYDZIAŁ PRASY KC PZPR. UWAGI O MIESIĘCZNIKU „ODRA”

23 Tomasz Gawiński: SZUKAMY CIĄGU DALSZEGO

25 Marcin Suskiewicz: „ODRZE” NA ROCZNICĘ

32 Mariusz Urbanek: KRÓTKI KURS HISTORII „ODRY”

36 Mariusz Urbanek: WOLTY I PIRUETY JAROSŁAWA G.

42 Jarosław Mikołajewski: WIERSZE

44 ROSYJSKI AUTOKRATYZM JEST SKAZANY NA PORAŻKĘ Z Nikołajem Iwanowem rozmawia Stanisław Lejda

55 Tadeusz Klimowicz: CENZURA W ROSJI BEZ CENZURY

65 Henryk Grynberg: KSIĄŻKA, KTÓRA PRZYWRACA PAMIĘĆ

71 Leszek Szaruga: O CZYM (NIE) MOŻNA MÓWIĆ

77 Aleksandra Keller: JURIS KRONBERGS – ŁOTEWSKI POETA WOLNOŚCI

81 Juris Kronbergs: WIERSZE

84 O BOHATERACH I WZORACH Z Walentyną Sobol rozmawia Aleksandra Ziółkowska-Boehm

88 Karol Maliszewski: NIEPOTRZEBNI, ŻYWE TRUPY, FANTOMY

91 Roman Chojnacki: CUKROWY GOŁĄB

99 Grzegorz Wróblewski: WIERSZE

101 Krystyna Kuczyńska: KULTURA W CIENIU KORONY

105 Jacek Sieradzki: NIE MA PIGMALIONA

107 Marcin Adamczak: NIEROZWIĄZANE RÓWNANIE

109 Wiesław Saniewski: WOLNY STRZELEC POD NADZOREM

111 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: KOŃ BY SIĘ UŚMIAŁ

112 Mirosław Ratajczak: STARE ROCZNIKI

114 Mariusz Urbanek: PORADNIK JUBILEUSZOWY

116 Urszula Kozioł: Z POCZEKALNI

NAD KSIĄŻKAMI

117 Mieczysław Orski: PROSTE HISTORIE

119 Karolina Felberg: KSIĄŻKA DLA ANNY R.

121 Patrycja Cembrzyńska: DZIKA RZECZ RAFAŁA KSIĘŻYKA

123 Izabela Surynt: O POLSKIEJ LITERATURZE POSTKOLONIALNIE

125 Edward Kula: BOZNAŃSKA SPEŁNIONA

133 W OFICYNIE

134 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO

135 SYGNAŁY: UKRAINY DRZWI DO EUROPY, NIEMIECKA HISTORIA, „PAMIĘTNIK LITERACKI”

141 WERNISAŻE

143 INFORMACJE, KOMENTARZE

147 8 Arkusz: WIOSNA NASZA

Ten tekst ukaże się w „Odrze” na początku przyszłego roku. Będzie wówczas czas na podsumowania, zdumienia, opisywanie odkryć, olśnień i objawień. Ja także chciałem się podzielić z państwem jednym z takich cichych, niewołających zbyt głośno o swoje miejsce, odkryć mijającego roku. Jest to odkrycie, które zarazem wiele mówi o świecie, w jakim żyjemy. Niby to się wie, ale jednak warto sobie przypomnieć. W jakim świecie i w jakim kraju… Bo przywykamy do tego z czasem, tak jak kibice polskiej ligi przywykają do poziomu krajowej piłki, a później przeżywają rozpacz i zawód, gdy polska drużyna ligowa pojedzie zagrać z jakimś klubem europejskim albo, o zgrozo, reprezentacja naszego kraju pojedzie na imprezę światowej czy kontynentalnej rangi i zbierze tradycyjny łomot. No, jak to możliwe, zdają się pytać zawiedzione, pomalowane na narodowe kolory twarze, skoro u nas im wychodziło? Z kolei rzeczy i dzieła naprawdę wybitne często u nas kryją się w cieniu tylko dlatego, że są w jakiś sposób dla wszystkich niewygodne.

I zapewne nikt z czytających te słowa nie wie także o tym, że jest w Polsce taki historyk jak Adam Puławski. Właśnie o nim oraz dziele jego życia, które odkryłem przypadkiem w zeszłym roku, chciałem opowiedzieć. Jedno z tych dzieł to książka, która pierwotnie była pisana jako dysertacja doktorska pod tytułem W obliczu Zagłady. Rząd RP na Uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, ZWZ-AK wobec deportacji Żydów do obozów zagłady (1941–1942), a drugie, wydana w roku 2018 rzecz o równie długim tytule Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim. Dwie prace zarazem mrówcze, jak i pionierskie. Trudno w to uwierzyć, że wiele lat po tamtych zdarzeniach takie opracowania, bazujące na wszechstronnej pracy ze źródłami powstały dopiero teraz. W ręce w zeszłym roku wpadła mi druga z książek dużo obszerniejsza od tej pierwszej. Tę pierwszą z kolei musiałem pokątnie ściągnąć w formie PDF, bo nigdzie nie jest już dostępna. I to samo w sobie mówi coś o świecie i kraju, w jakim żyjemy.

Nie mogę pojąć wielu rzeczy związanych z książkami Puławskiego. Na przykład tego, dlaczego książka Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”… została wydana przez lokalne Stowarzyszenie Rocznika Chełmskiego w nakładzie 540 egzemplarzy. Rozumiem to i zarazem tego nie rozumiem. Rozumiem, bo objętość to ponad osiemset stron benedyktyńskiej pracy, odtwarzania krok po kroku dróg kurierów, poszczególnych poczt, ich zawartości, nakreślania kontekstów, ale także stanu świadomości aktorów historycznych wydarzeń. Wyzwanie dla każdego wydawcy. Zwrócić wypada tutaj uwagę na słowo „świadomość”. Adama Puławskiego, jako dobrego historyka, interesuje bowiem nie to, co wiemy teraz, wiele lat po tych wydarzeniach, ale w jaki sposób wtedy ludzie przyswajali wiedzę i zaczynali wierzyć w rzeczy nie do uwierzenia, jak głosił fragment jednego z raportów polskiego podziemia, który dotyczył zagłady polskich Żydów. Praca nad tą książką musiała być mozolna, tak jak i lektura dla człowieka nawet nieco obytego z tematem. Jak wspinaczka na wysoką, stromą górę. Rozumiem zatem, że żaden wydawca większy nie chciał tej książki wydać. Rozumiem też, że ta książka stawia polskiego czytelnika wobec wielu problematycznych kwestii, które zepsuć mu mogą dobre samopoczucie. A na dokładkę niweczy ona – metodą skrawania – wiele mitów, narracji narosłych wokół działań i reakcji polskich władz, tak podziemnych w kraju, jak i emigracyjnych, na Zagładę. Jednak wnioski płynące z prac Puławskiego zasługują na upublicznienie nie mniej od esejów Jana Tomasza Grossa. I nie rozumiem, dlaczego tak się nie stało. Tym bardziej że w przeciwieństwie do ostatnich prac Grossa książka Puławskiego z punktu widzenia poszerzania wiedzy jest nowatorska. Nie tylko proponuje inne spojrzenie na znane fakty, ale w oparciu o dokumenty wskazuje na zupełnie inny ich porządek.

Weźmy najbardziej znany z opisywanych epizod, czyli misję Jana Karskiego. Jak się okazuje, Jan Karski nie tylko nie był jedynym, i nie był pierwszym, ale prawdopodobnie nie był też najważniejszym informatorem, który dostarczył na zachód informacje o mordzie na polskich Żydach. Zanim Karski w końcu listopada 1942 dotarł do Londynu, jego drogę przebyło co najmniej trzech kurierów. Sam „raport Karskiego” jak się okazuje, nie został ani przez Karskiego sporządzony, ani przez niego nie został dostarczony. Karski jako, tak to określano w nomenklaturze podziemia, „żywa płyta gramofonowa” był naocznym świadkiem wydarzeń i jako świadek był ważny, bo uwiarygodniał informacje przesyłane wcześniej, a pochodzące z różnych źródeł. Ale ani jego misja – czym zajmuje się Puławski bardzo szczegółowo – ani późniejsza działalność nie była skoncentrowana na kwestii losu polskich Żydów. Mówił o tym, rozmawiał, ale jako o jednej z wielu kwestii, które interesowały rząd w Londynie i jego rozmówców w rządach innych państw sojuszniczych. Tutaj zaś zaczynała się już polityka, gra na zwłokę albo gra na efekt, na przykład propagandowy. Gra, w której losy społeczności żydowskiej w Polsce były tylko jednym z wielu elementów wykorzystywanym, inkorporowanym do polskiej narracji o wyjątkowości polskiego cierpienia, które miało dawać rządowi emigracyjnemu odpowiednie argumenty w rozgrywkach dyplomatycznych. Opóźniano na przykład publikację jednych wiadomości, żeby nie przykrywać wstrząsającymi wieściami z getta warszawskiego informacji o wyprowadzeniu z ZSRR armii Andersa, międzynarodowej akcji solidarności z cierpiącymi polskimi kobietami. I to pomimo tego, że wiadomo było, iż wysiedlenie Żydów oznaczało ich zagładę.

Podstawowe pytanie brzmi: czy ta książka daje jakieś jasne odpowiedzi na pytania, które z powodu braku odpowiedzi nadal ustawiają nam dyskurs historyczny w Polsce?

Uczciwa odpowiedź musi brzmieć, że i tak, i nie. Ponieważ Puławski jest też w swoich publikacjach historykiem, a nie publicystą. Pokazuje zatem splot niesprzyjających okoliczności, w jakich musiał działać rząd w Londynie, ale też tzw. „Kraj”. Łączność między Londynem a tzw. „Krajem” była przygodna, rwała się, odbiór depesz często był zakłócony, a depesze rozszyfrowywano nierzadko z błędami. Tak stało się z pierwszą odebraną przez Londyn depeszą od Stefana Korbońskiego, z lata 1942 roku, z której na skutek błędu szyfranta wynikało, że Niemcy wywieźli z getta warszawskiego 6 tysięcy mieszkańców, a nie – że wywożą ich regularnie po 6 tysięcy dziennie. Puławski pokazuje też, że polski rząd nie chciał uchodzić ani za filosemicki – bo istniała silna opozycja wewnętrzna, a w Radzie Narodowej zasiadali także endecy – ani za antysemicki, gdyż w tej samej radzie zasiadali politycy żydowscy. Trudno było balansować między tymi dwoma punktami wobec zbrodni niemającej analogii w dziejach. I trzeba wziąć jeszcze pod uwagę, że rok 1942 to wbrew obiegowej opinii także czas, kiedy poza działającymi jak obcy w obcym kraju partyzantami sowieckimi podziemie nie dysponuje jeszcze większym potencjałem militarnym.

Ale nie jest lektura jakoś bardzo uspokajająca dla polskich sumień. W niemal żadnym raporcie, artykule prasy podziemnej, odezwie nikt nie odwołuje się do wspólnoty obywatelskiej z mordowanymi. Często mord na Żydach staje się tylko tłem dla wywodów na temat tego, co i jak powinni robić Polacy. Brakuje jasnego komunikatu rządu z Londynu lub rozkazu KG AK lub Kierownictwa Walki Cywilnej, który by nakazywał Polakom niesienie pomocy żydowskim współobywatelom. Albo takiego, który by potępiał udział przedstawicieli narodu polskiego w grabieniu mienia żydowskich współobywateli. Do wyroków na szmalcowników czy powstania Rady Pomocy Żydom „Żegota” doszło za późno, na przełomie 1942 i 1943 roku, kiedy większość polskich Żydów już nie żyła.

4.

Książki Adama Puławskiego nie tylko powinny być przyswojone przez polski świat akademicki, ale po prostu powinny zostać spopularyzowane, powinno się o nich dyskutować na łamach głównych dzienników i tygodników opinii, a zawarte w nich ustalenia powinny wejść do programu nauczania kursu historii szkół powszechnych. Nie mam co do tego najmniejszych wątpliwości. Adam Puławski dzień zaczyna do picia kawy w swoim domu, i to nie dlatego, że może sobie na to pozwolić dzięki sutemu stypendium, ale dlatego, że nie ma innych zajęć. Nie ma dla niego pracy w Polsce. I to jest jedna z rzeczy nie do uwierzenia. I wiele mówi o świecie i kraju, w którym żyjemy.

Radosław Wiśniewski

Miesięcznik Odra do czytania w wersji elektronicznej na www.e-kiosk.pl i www.nexto.pl

„Odra” to pismo wydawane przez Instytut Książki i Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu. Ukazuje się od 1961 roku. W latach 70. pismo zaskarbiło sobie uznanie odkrywaniem „białych plam” najnowszej historii (przez m.in. K. Moczarskiego, H. Krall), tocząc często boje z cenzurą; obecnie kontynuuje zainteresowanie różnymi meandrami historii i kultury.

E-KIOSK

NEXTO.PL

CZY EUROPĘ TRZEBA WYMYŚLIĆ NA NOWO?: BACHMANN, CHMIELEWSKI, JONAS, ORZECHOWSKI,
SURDYKOWSKI, LEJDA i CESARZ • WANIEK: V. BRAUN BECKER: Sprawiedliwość dla Handkego • HANDKE • MUNCH CZERNIAWSKI: Wiersze • Pisarze w czasach zarazy • Filmy w Gdyni

SPIS TREŚCI:

2 Adam Chmielewski: FORTECA PRAW CZŁOWIEKA

10 Klaus Bachmann: NA PERYFERIACH UNIJNY BUDYNEK TRZESZCZY W SZWACH

17 Jerzy Surdykowski: OPOWIEŚĆ EUROPEJSKA

24 Marek Orzechowski: KRÓLIK Z KAPELUSZA, CZYLI WASZA UNIA, NASZA POLSKA

30 Andrzej Jonas: IN STATU NASCENDI

31 UNIA NIE MOŻE BYĆ INSTRUMENTEM JEDNEGO PAŃSTWA Ze Zbigniewem Cesarzem rozmawia Stanisław Lejda

39 Utz Rachowski: RÓŻEWICZ I INNE WIERSZE

41 Artur Becker: SPRAWIEDLIWOŚĆ DLA PISARZA

49 Viktor Grotowicz: NOBLISTA W AMOKU

50 Peter Handke: WIELKI UPADEK

58 Henryk Waniek: VOLKER BRAUN – TEATR Z TEATRU

61 Jacek Gutorow: POETA Z WIEŻY

63 Piotr Michałowski: LIRYKA WOBEC RODO I KRYTYKA JAKO DONOS

68 Adam Czerniawski: WIERSZE

71 Bogdan Czaykowski: WŁASNE OBLICZE ADAMA CZERNIAWSKIEGO

73 Adam Czerniawski: KOMENTARZ

75 Edward Zyman: HOW DO YOU SPELL YOUR NAME?

77 Bogusława Latawiec: WIERSZE

79 Jędrzej Soliński: NIEOPOWIEDZIANE

84 Mieczysław Orski: PISARZE W CZASACH ZARAZY

86 Maria Malatyńska: W GDYNI CZYLI WSZĘDZIE

89 Jacek Sieradzki: MIECZ NAD TEATREM

91 Janina Januszewska-Skreiberg: DZIEŁO MUNCHA A COVID-19

94 Katarzyna Zahorska: ZA DUŻO, ZA MAŁO

99 Marcin Adamczak: WIELKI SEN

101 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: FILOZOFIA PO GÓRALSKU

102 Wiesław Saniewski: WOLNY STRZELEC POD NADZOREM

104 Mirosław Ratajczak: CZASEM FRAGMENT

106 Mariusz Urbanek: W KOLEJCE PO SZCZEPIONKĘ

108 Urszula Kozioł: Z POCZEKALNI

NAD KSIĄŻKAMI

110 Jan Belcik: ONI SWOJE, A JA SWOJE

111 Jarosław Petrowicz: BYĆ CHŁOPCEM – BEZCENNE

113 Marta Mizuro: ZNACIE TO POSŁUCHAJCIE

115 Agnieszka Sabor: JAK ZOSTALIŚMY WSCHODEM

117 Agnieszka Sroczyńska Kostuch: DUCHY DOMU PRZY IWICKIEJ 8A

118 Kamila Dzika-Jurek: CICHE PRZEŁOMY

123 W OFICYNIE

124 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO

125 SYGNAŁY: O PANDEMII W BARCELONIE, WILHELM PRZECZEK, CODEX MANESSE

131 WERNISAŻE

133 INFORMACJE, KOMENTARZE

135 8 Arkusz: AWANTURNICZA AWANGARDOWOŚĆ

GAJDZIŃSKI: Właściciele Rzeczypospolitej • Na pożegnanie Donalda • THER: Inny koniec historii • SURDYKOWSKI o tajemnicotwórstwie • UGNIEWSKA, SKORUPSKI, FLORCZYK – o krajobrazach pandemii • OLSCHOWSKY: Bóg muzyki u Herberta • ZALEWSKI: McClure • Wiersze: Fryckowski, Janion • FILM W NOWYM JORKU • 8. ARKUSZ

SPIS TREŚCI:

2 Piotr Gajdziński: ZJEDNOCZENI WŁAŚCICIELE RZECZYPOSPOLITEJ

9 Marek Orzechowski: NA POŻEGNANIE DONALDA

11 BIDEN CHCE BYĆ PRZYWÓDCĄ WOLNEGO ŚWIATA Z Andrzejem Jabłońskim rozmawia Stanisław Lejda

20 Jerzy Surdykowski: TAJEMNICA

29 Philipp Ther: INNY KONIEC HISTORII

37 Jerzy Fryckowski: WIERSZE

39 Krzysztof Lindstedt: CO TO ZNACZY: ORIENTOWAĆ SIĘ W ŚWIECIE?

45 Joanna Ugniewska: GRAFFITI WCZORAJ I DZIŚ

48 Kazimierz Skorupski: Z DZIENNIKA PARYSKIEGO

52 Piotr Florczyk: CICHOSZA (W LOS ANGELES)

55 Michael McClure: WIERSZE

58 Janusz Zalewski: OSTATNI BEATNIK – MICHAEL MCCLURE

64 Heinrich Olschowsky: GŁUCHY BÓG MUZYKI

66 Ludwik Janion: WIERSZE

68 Urszula Kozioł: GONITWY (FRAGMENT)

72 Musa Çaxarxan Czachorowski: SZARY WILK

75 Jacek Lilpop: PŁYNĘ

79 Magdalena Bajer: ATLANTYDA NASZYCH KRESÓW

84 Jacek Łukasiewicz: NOWY ROK

85 Radosław Wiśniewski: NOTATKI Z UNDERGRUNTU

87 Grażyna Krzechowicz: KLEMENS BROSCH – GENIUSZ RYSUNKU

89 Jacek Sieradzki: ODWIEDZAJĄCY

91 Marcin Adamczak: CIASTECZKO MARII ANTONINY

93 Wiesław Saniewski: WOLNY STRZELEC POD NADZOREM

96 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: PIĄTKA DLA ZWIERZĄT

97 Mirosław Ratajczak: FASZYZM NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI

99 Mariusz Urbanek: NARODOWY NARÓD

101 Urszula Kozioł: Z POCZEKALNI

NAD KSIĄŻKAMI

103 Marta Mizuro: POŁĄCZENIE CYKORII Z BRATEM

104 Mieczysław Orski: „CYNAMONOWE” ULICE

106 Bartosz Suwiński: ROZEJM Z ŻYCIEM, WALKA Z SOBĄ

107 Michał Trusewicz: KTÓRZY NIE ZOSTALI ZOBACZENI

109 Marek Zybura: O LITERATURZE NIEMIECKIEJ INACZEJ

114 W OFICYNIE

115 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO

116 SYGNAŁY: POWRÓT DO ZMYSŁÓW, FILMY W NOWYM JORKU, ZYBURA W „DIALOGU”

123 WERNISAŻE

124 INFORMACJE, KOMENTARZE

127 8 Arkusz: NOWE NADZIEJE

Bunt kobiet: CHMIELEWSKI, MIZURO, URBANEK • GAJDZIŃSKI: Wszystkie paranoje władzy • „Kasta” to komplement • Żegnamy FLASZENA • Nieświęta instytucja i jej prześladowcy • Errata do Katynia • Czerwona katorga • O kłamstwie i sumieniu • Proza: ORŁOŚ • Wiersze: PODSIADŁO, HUELLE, JASTRUN

SPIS TREŚCI:

2 Adam Chmielewski: BUNT KOBIET

3 Marta Mizuro: JA, SZEREGOWA SPACEROWICZKA

4 Mariusz Urbanek: ZMYKAĆ, I TO CHYŻO

6 Jacek Podsiadło: WIERSZE

8 Piotr Gajdziński: NA PRAWO OD ROZSĄDKU CZYLI FIKSACJE WŁADZY

14 Marek Orzechowski: BĘDZIE LEPIEJ CZY GORZEJ? ZALEŻY OD NAS

18 Jerzy Surdykowski: PRAOJCIEC STRACH

25 Andrzej C. Leszczyński: NIEŚWIĘTA INSTYTUCJA

31 „KASTA” TO KOMPLEMENT Z Januszem Drachalem rozmawia Magdalena Bajer

36 Cezary Tajer: W WIRZE ANTYOŚWIECENIOWYCH NURTÓW

42 Paweł Huelle: WIERSZ

44 Dawid Szkoła: O KŁAMSTWIE, SUMIENIU I MIŁOSIERDZIU

49 Wojciech Pestka: ERRATA DO KATYNIA

55 Witold Turant: CZERWONA KATORGA

57 Tomasz Jastrun: WIERSZE

59 Kazimierz Orłoś: PAN KRYSTEK

61 Jan Tomkowski: SIELANKI

67 James Joyce: ULISSES

73 Jacek Łukasiewicz: ROZMÓWCY

75 Urszula Kozioł: Z POCZEKALNI

77 Mieczysław Orski: MIESZKANIEC PODZIEMI LITERATURY I KOPALNI TEATRU

79 Jacek Dobrowolski: O LUDWIKU FLASZENIE

80 Rafał Augustyn: NA LINII. MUSIKFEST BERLIN 2020

85 PODRÓŻ WEWNĘTRZNA W PODRÓŻY REALNEJ Z Aliską Lahusen rozmawia Renata Głowacka

88 Jacek Wesołowski: WIZUALIA ROKU ZARAZY

91 Marcin Adamczak: KONTRAKT KRYTYKA

93 Wiesław Saniewski: WOLNY STRZELEC POD NADZOREM

95 Jacek Sieradzki: BŁOTO

97 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: JA W SPRAWIE ŚWIĄT

98 Mirosław Ratajczak: JURKIEWICZ 2.0

100 Mariusz Urbanek: BIBLIA: NIEZNANE FRAGMENTY

NAD KSIĄŻKAMI

102 Marta Mizuro: MOWA OBRONNA

103 Mieczysław Orski: DODATKOWA POWIEŚĆ

104 Maciej Libich: ZAPISKI ZRANIONEGO POETY

106 Miłosz Waligórski: NA CO LECĄ KRUKI

108 Rafał Włodarczyk: ANATOMIE PÓŹNONOWOCZESNEGO NIEPOKOJU

113 W OFICYNIE

114 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO

115 SYGNAŁY: ZŁE KOBIETY, MALALA W JELENIEJ GÓRZE, SONJA ZIEMANN I POLSKA

120 WERNISAŻE

122 INFORMACJE, KOMENTARZE

125 8 Arkusz: WIERSZE Z POCZTÓWEK LITERACKICH 2020

NAGRODA „ODRY” za rok 2019 DLA TOMASZA ŁUBIEŃSKIEGO • ŁUBIEŃSKI: Mongolia • LOUISE GLÜCK (Nobel): Wiersz • Koniec lodu! • GAJDZIŃSKI: Zmierzch imperatora • BACHMANN o wolcie ANGELI MERKEL • PATO-POLSKA • Rozmowy z WNUK o emigracji i ŁUKASIEWICZEM o poezji • GÖMÖRI: Spotkania z Szymborską • BECKER: Drang nach Osten • WOŚ z Rzymu

SPIS TREŚCI:

2 NAGRODA „ODRY” ZA ROK 2019

3 Anna Bernat: ŻYWIOŁY TWÓRCZOŚCI TOMASZA ŁUBIEŃSKIEGO

6 Tomasz Łubieński: MONGOLIA

11 Louise Glück: WIERSZ

12 Piotr Gajdziński: ZMIERZCH IMPERATORA

19 Tomasz Kozłowski: PATO-POLSKA WŁAŚNIE

24 Viktor Grotowicz: INTERNET – PRAWICA – MORDOBICIE

27 ŻYCIE TRANSNARODOWE Z Magdaleną Wnuk rozmawia Magdalena Bajer

32 Hanna Schudy: KONIEC LODU

36 Roman Warszewski: GÓRA LGBT

40 Klaus Bachmann: OSTATNIA WOLTA ANGELI MERKEL

46 Mateusz J. Hartwich: DOBRE PRUSY, ZŁE PRUSY

48 Karol Sauerland: KARL DEDECIUS

55 Māris Salējs: WIERSZE

57 DO CHMURY PRZYPIĘTY Z Jackiem Łukasiewiczem rozmawia Alan Weiss

62 György Gömöri: JAK POZNAWAŁEM SZYMBORSKĄ I JEJ WIERSZE

65 Artur Becker: DRANG NACH OSTEN

71 James Joyce: ULISSES

77 Jacek Łukasiewicz: WIERSZE DOJRZAŁYCH

79 Radosław Wiśniewski: NOTATKI Z UNDERGRUNTU

81 Magdalena Talik: WRATISLAVIA CANTANS W REŻIMIE

83 Katarzyna Zahorska: WYDARZENIE JAKO PROCES

87 Bogusław Michnik: WIERSZE

89 Bartosz Buczyński: WIERSZE

91 Krzysztof T. Dąbrowski: ROZMAWIAJĄC ZE ZMARŁYMI

94 Marcin Adamczak: W ZAMIERAJĄCYM UMYŚLE NARRATORA

96 Wiesław Saniewski: WOLNY STRZELEC POD NADZOREM

98 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: GELNICA FOREVER

99 Mirosław Ratajczak: POCHWAŁA NIEOCZYWISTOŚCI

101 Mariusz Urbanek: DZWONI KAJA G. DO JULII P.

103 Urszula Kozioł: Z POCZEKALNI

NAD KSIĄŻKAMI

105 Kamila Dzika-Jurek: O OBROTACH CIAŁ

106 Michał Trusewicz: PIKUACH NEFESZ ALBO OTWÓR PAMIĘCI

108 Mieczysław Orski: PUNKTY PRZECIĘCIA KULTUR

110 Marta Mizuro: WSTRĘTNOŚĆ SIĘ WE MNIE ROZBUDZA NA PRZEDWIOŚNIU

112 Agnieszka Sroczyńska-Kostuch: DOLNOŚLĄSKIE HALUCYNACJE

116 W OFICYNIE

118 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO

119 SYGNAŁY: W 500-LECIE ŚMIERCI RAFAELA, FESTIWAL MONIUSZKOWSKI, „PAMIĘTNIK LITERACKI”

127 WERNISAŻE

128 INFORMACJE, KOMENTARZE

133 8 Arkusz: ŁOWY JESIENNE