10.11.2025 OKiS nieczynny
Informujemy, że w dniu 10 listopada 2025 Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu jest nieczynny.
MACHCEWICZ: Moczar wiecznie żywy • Rozmowa z Marianem PILOTEM
BIENEK: Wspomnienie z Workuty • Czy Kowalski uratuje planetę?
ORZECHOWSKI: Klątwa dobrych uczynków • Polski street art rządzi
Festiwale w Wenecji i Gdyni • Kanon z kobietami • Grafiki KRÓLA
Wiersze: ŻADAN, BRAKONIECKI, HONET • Poezja Young Adult
SPIS TREŚCI 11/2025:
2 MOCZAR WIECZNIE ŻYWY Z Pawłem Machcewiczem rozmawia Piotr Gajdziński
10 Marek Orzechowski: KLĄTWA DOBRYCH UCZYNKÓW
17 Wojciech Łuczak: CZEKAJĄC NA EFEKT KATHARSIS
23 Krzysztof Mączkowski: CZY (I JAK) KOWALSKI MOŻE OCALIĆ PLANETĘ?
29 Jacek Harłukowicz: GĘSI KAPITOLIŃSKIE
35 Paweł Kwiatkowski: STREET ART. Z ULICY DO GALERII
41 Serhij Żadan: WIERSZE
44 Magdalena Bajer: O LISTACH MARII DĄBROWSKIEJ I ANNY KOWALSKIEJ
47 W PISANYM MATECZNIKU Z Marianem Pilotem rozmawia Sergiusz Sterna-Wachowiak
57 Zbigniew Machej: BUTY HELMUTA KAJZARA
61 Kazimierz Brakoniecki: WIERSZE
63 Piotr Michałowski: KSIĘGA
67 Jarosław Petrowicz: MIĘDZY WSPÓLNOTĄ A NIEWYRAŻALNOŚCIĄ
70 Paweł Marcinkiewicz: TŁUMACZĄC WORKUTĘ HORSTA BIENKA
71 Horst Bienek: WORKUTA
77 Wojciech M. Darski: OPOWIADANIA
83 Roman Honet: WIERSZE
85 Jacek Waloch: PAWEŁ KRÓL – IRONIA I WOLNOŚĆ WYOBRAŹNI
88 Piotr Czerkawski: GROM W RAJU
92 Łukasz Gazur: REMANENT HISTORII SZTUKI
96 Mirosława Szott: EDWARD GRAMONT I TEATR TERMINUS A QUO
99 Marcin Adamczak: POWRÓT DO USTAWIEŃ FABRYCZNYCH
105 Jan Topolski: STROJĄC ŚWIAT
107 Jacek Sieradzki: TEATR PÓŁMILIONOWY
110 Radosław Wiśniewski: NOTATKI Z UNDERGRUNTU
112 Hubert Klimko-Dobrzaniecki: UMRZEĆ W PARDUBICACH
113 Mariusz Urbanek: MARSZAŁKU, NIE IRYTUJ SIĘ
NAD KSIĄŻKAMI
115 Andrzej Juchniewicz: COŚ O MNIE I O TOBIE
116 Karol Maliszewski: GRA O NOWE WIDZENIE
118 Grzegorz Ćwiertniewicz: CO DALEJ Z PIRANDELLEM?
120 Karol Płatek: NADPODAŻ MARZYCIELI
122 Anna Karczewska: ODZYSKANE ŻYCIE
125 Mariusz Urbanek: UPARTE POSZUKIWANIE SENSU
130 W OFICYNIE
131 POCZTÓWKI LITERACKIE KAROLA MALISZEWSKIEGO
132 SYGNAŁY: POEZJA KOVÁČA, ŚWIETNI OSIEMDZIESIĘCIOLETNI, DZIEŃ ŚWISTAKA W CAPITOLU
138 WERNISAŻE
141 INFORMACJE, KOMENTARZE
145 8 Arkusz: POEZ(YA)
Odrę można czytać także online: na www.e-kiosk.pl i www.nexto.pl
Wydawcy:
Instytut Książki
Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu – Instytucja Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego
Wydawnictwo dofinansowane z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego
Projekt wydawniczy pod nazwą „Ósmy Arkusz ODRY” w miesięczniku „Odra” dofinansowano przez Miasto Wrocław
Zapraszamy na trzecią odsłonę tegorocznego e-Glass Festival „Dimensionlessness of glass”, która odbędzie się 6-7 i 10-12 listopada w w Hucie Szkła Martin Stefanek w Desnej. W ramach wydarzenia odbędą się bezpłatne pokazy artystów: Mariusza Łabińskiego i Igora Wójcika.
Artyści biorący udział w wydarzeniu:
6-7 listopada – Mariusz Łabiński
10-12 listopada – Igor Wójcik
listopad/November 2025
Dyrektor festiwalu / Festival Director: Igor Wójcik
Kurator artystyczny festiwalu / Art Curator of Workshops: Mariusz Łabiński
Kurator merytoryczny sympozjum /Curator of Symposium: Manfred Bator
e-Glass Festival to platforma dla tworzenia autorskich dzieł sztuki i designu szklarskiego. To także wymiana doświadczeń między wybitnymi artystami, hutmistrzami i technologami szkła z całego świata. e-Glass Festival buduje dialog międzynarodowy, międzykulturowy. Promuje szkło jako jedną z najciekawszych form sztuki współczesnej, od średniowiecza wpisanej w tradycję Dolnego Śląska i pogranicza karkonoskiego oraz izerskiego.
Tegoroczne hasło „Dimensionlessness of glass” ma ukazać różnorodność stylistyk, technik i koncepcji, poszukując nowatorskich, eksperymentalnych wymiarów szkła artystycznego i designu. Bezwymiar szkła to niekończąca się konceptualna gra, której paradoksalnym celem jest poszukiwanie nowych paradygmatów w świecie bez -izmów.
Dimensionlessness of Glass. Lower Silesian Art Glassand Design Workshops and Symposium
e-Glass Festival is a platform for creating original artworks of art and glass design. It is also an exchange of experiences between outstanding artists, glassmakers and glass technologists from all over the world. e-Glass Festival has built an international, intercultural dialogue. It promotes glass as one of the most interesting forms of the contemporary art, that has been inscribed in the tradition of Lower Silesia and the Karkonosze and Jizera borderlands since the Middle Ages.
This year’s slogan „Dimensionlessness of glass” is to show the diversity of styles, techniques and concepts, searching for innovative, experimental dimensions of artistic glass and design. The dimensionlessness of glass is an endless conceptual game, which paradoxical goal is to search for new paradigms in the world without -isms.
Igor Wójcik – Dyrektor e-Glass Festival
ARTYŚCI/ ARTISTS
Mykhailo Bokotei (UA)
Rafał Kaufhold (PL)
Remigijus Kriukas (LT)
Mariusz Łabiński (PL)
Igor Wójcik (PL)
GOŚCINIE I GOŚCIE FESTIWALU / FESTIVAL GUESTS
Katarzyna Harasym (PL)
Diana Szydłowska (PL/BY)
Jiří Tesař (CZ)
Lucie Tesařová (CZ)
Studentki i studenci Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta We Wrocławiu/Students of the Eugeniusz Geppert Academy of Art And Design in Wrocław
Koło Naukowe Studentów Szkła – Czary Ognia / Glass Department Student Research Circle 'Goblets of Fire’
PROGRAM
Warsztaty i pokazy dostępne dla publiczności / Workshops and shows open to the audience:
Leśna Huta 14-18.07, 20-23.07, 10:00-18:00
Kołłątaja 2, Szklarska Poręba (PL)
JAROŠ Glass Works, 14-18.07, 21-23.07, 9:30-16:30
Husa – Paceřice 124 (CZ)
Muzeum Karkonoskie – Laboratorium Szkła, 13-17.09, 10:00-18:00
Matejki 28, Jelenia Góra (PL)
Martin Štefánek – Sklo Studio, listopad 2025, 10:00-14:00
Hutní 519, Desná (CZ)
GLASS Ambient & Jazz
19.07, g. 10:00-20:00, Dolnośląskie Centrum Sportu Polana Jakuszycka, Jakuszyce 8, Szklarska Poręba
Sympozjum / Symposium, 10:00-12:00
Jiří Tesař – Author’s engraved glass”
Lucie Tesařová – “Restoration of Venetian mirrors using the engraved glass technique”
Mykhaylo Bokotey – „Ukraińskie Szkło Studyjne. Sztuka w czasie wojny”
Remigius Kriukas – „Glass and Jazz”
Katarzyna Harasym – „Szkło mój nauczyciel”
Warsztaty i pokazy / Workshop and shows, 12:00-17:00:
– Formowanie szkła w ogniu palnika gazowego / flameworking
– Formowanie szkła wytapianego w piecu plenerowym / Glass forming on outdoor blast furnace
– Grawerowanie szkła/ Glass engraving
Kiermasz szkła / Glass fair, 12:00-17:00
Sound Art Project – GLASS Ambient & Jazz
19.07.2025 | 18:00 – 22:00
Artyści /Artists:
Jakub Olejnik
Michał Macewicz
Alicja Aksamit
Trójka artystów weźmie pod dźwiękową obróbkę szkło i zaprezentuje odbiorcom live set z żywym instrumentem i wykorzystaniem szkła jako medium dźwięku, które połączy w wizji różne składowe, które kojarzą się ze szkłem, m.in.: fizykę, akustykę, wysoką twardość, gęstość, gładkość, czystość, wyrazistość, tłumienie, kruchość, rezonans czy wydłużony czas drgań. To wszystko zostanie ubrane w jeden sound art ukazujący różne właściwości szkła w przełożeniu na dźwięk.
Three artists will take glass under the sonic treatment and present to the audience a live set with live instrumentation and the use of glass as a medium of sound, which will combine in vision the various components that are associated with glass, including: physics, acoustics, high hardness, density, smoothness, clarity, expressiveness, damping, fragility, resonance or extended vibration time. All this will be dressed up in a single sound art showcasing the various properties of glass as translated into sound.
Szklarski Retro Rajd Rowerowy św. Anny z dawnej huty szkła Carlsthal (obecnie Stacja Turystyczna Orle) do dawnej huty Josefa Riedela w Jizerce / St. Anne’s Glass Retro Bike Rally from former Carlsthal Glassworks (currently Orle Tourist Station) to the former Josef Riedel Glassworks in Jizerka, start: 26.07, 9:00
Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny / Free entry to all events
Formuła koncertów cyklu Dolnośląskie Salony Muzyczne wzorowana jest na niemalże zanikłej już tradycji dziewiętnastowiecznych salonów muzycznych. Organizowane przez szlachtę i elitę finansową były zarówno wydarzeniem kulturalnym, jak spotkaniem towarzyskim. To właśnie tam zbierali się przedstawiciele sztuki, polityki i biznesu. Rozmawiano o nowych myślach, konfrontowano idee i nawiązywano kontakty. Dla muzyków była to okazja do zaprezentowania się melomanom i mecenasom. To właśnie w salonach zaczynały się kariery największych dziewiętnastowiecznych wirtuozów.
DSM zostały stworzone w dwóch zasadniczych celach. Pierwszym z nich jest odrodzenie tradycji koncertów salonowych, dzięki którym publiczność miała możliwość obcować z muzyką klasyczną w nieco mniej formalny sposób, niż ma to miejsce na wielkich salach koncertowych. Dzięki temu twórczość Bacha, Mozarta i innych geniuszy była ludziom przystępniejsza, bardziej zrozumiała, a przez to bliższa. Drugim założeniem jest integracja muzycznego środowiska Dolnego Śląska oraz Saksonii na poziomie instytucjonalnym oraz personalnym. Jedną z tradycji salonowych było również zapraszanie na występy muzyków-amatorów. W związku z tym DSM angażuje w swoich koncertach i wspiera w rozwoju artystycznym utalentowanych muzycznie przedstawicieli różnych zawodów.
2025.11.11 „SALON DOLNOŚLĄSKI” W PIEŃSKU
WYKONAWCY
Magdalena Gąsior – skrzypce
Franciszek Gwizdowski – baryton
Marek Kaczmarczyk – tenor
Jerzy Owczarz – fortepian
PROGRAM
Fryderyk Chopin
– Hulanka
Fryderyk Chopin
– Narzeczony
Ignacy Jan Paderewski
– Nad wodą wielką i czystą
Fryderyk Chopin
– Wojak
Ignacy Jan Paderewski
– Piosnka dudarza
Fryderyk Chopin
– Leci liście z drzewa
Fryderyk Chopin
– Moja pieszczotka
Henryk Wieniawski
– scherzo i tarantella op. 16
Maurycy Moszkowski
– Les Nymphes
Henryk Wieniawski
– Polonaise Brilliante op. 21
Franz Liszt
– La Danza
Fryderyk Chopin
– nokturn Es-dur op. 9 nr 2
Fryderyk Chopin
– walc e-moll op. posth.
Wolfgang Amadeusz Mozart
– Vivat Bacchus, Bacchus Liebe
2025.11.11 „SALON DOLNOŚLĄSKI” W GOZDNICY
WYKONAWCY
Magdalena Gąsior – skrzypce
Franciszek Gwizdowski – baryton
Marek Kaczmarczyk – tenor
Jerzy Owczarz – fortepian
PROGRAM
Fryderyk Chopin
– Hulanka
Fryderyk Chopin
– Narzeczony
Ignacy Jan Paderewski
– Nad wodą wielką i czystą
Fryderyk Chopin
– Wojak
Ignacy Jan Paderewski
– Piosnka dudarza
Fryderyk Chopin
– Leci liście z drzewa
Fryderyk Chopin
– Moja pieszczotka
Henryk Wieniawski
– scherzo i tarantella op. 16
Maurycy Moszkowski
– Les Nymphes
Henryk Wieniawski
– Polonaise Brilliante op. 21
Franz Liszt
– La Danza
Fryderyk Chopin
– nokturn Es-dur op. 9 nr 2
Fryderyk Chopin
– walc e-moll op. posth.
Wolfgang Amadeusz Mozart
– Vivat Bacchus, Bacchus Liebe
2025.11.16 „SALON DOLNOŚLĄSKI” W ZAWIDOWIE
WYKONAWCY
Magdalena Gąsior – skrzypce
Franciszek Gwizdowski – baryton
Marek Kaczmarczyk – tenor
Jerzy Owczarz – fortepian
PROGRAM
Fryderyk Chopin
– Hulanka
Fryderyk Chopin
– Narzeczony
Ignacy Jan Paderewski
– Nad wodą wielką i czystą
Fryderyk Chopin
– Wojak
Ignacy Jan Paderewski
– Piosnka dudarza
Fryderyk Chopin
– Leci liście z drzewa
Fryderyk Chopin
– Moja pieszczotka
Henryk Wieniawski
– scherzo i tarantella op. 16
Maurycy Moszkowski
– Les Nymphes
Henryk Wieniawski
– Polonaise Brilliante op. 21
Franz Liszt
– La Danza
Fryderyk Chopin
– nokturn Es-dur op. 9 nr 2
Fryderyk Chopin
– walc e-moll op. posth.
Wolfgang Amadeusz Mozart
– Vivat Bacchus, Bacchus Liebe
Projekt jest współfinansowany z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego
Współorganizator:
Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu – Instytucja Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego
UWAGA!! Z PRZYCZYN NIEZALEŻNYCH OD ORGANIZATORA WYKŁAD ZOSTAŁ ODWOŁANY
Informujemy, że wykład Marka Dyżewskiego pt. “MUZYCZNE PERŁY POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA” w Klubie Muzyki i Literatury, zaplanowany na początku września, został przeniesiony na 12 listopada. Audiowizualna prelekcja odbędzie się w ramach tegorocznego XXXIV Międzynarodowego Festiwalu Maj z Muzyką Dawną, Pro Memoria Maciej Kieres.
Marek Dyżewski jest absolwentem wrocławskiej Akademii Muzycznej. Studiował również historię sztuki na uniwersytetach we Wrocławiu, w Wiedniu i Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Odbył też staż naukowo-badawczy na uniwersytecie w Brukseli. Zarówno na antenie telewizyjnej jak i radiowej komentował największe odbywające się w Polsce międzynarodowe imprezy muzyczne: Międzynarodowy Festiwal Oratoryjno-Kantatowy „Wratislavia Cantans”, Międzynarodowy Konkurs Dyrygencki im. Grzegorza Fitelberga, Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego i Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Jest autorem poetyzowanych przekładów (z łaciny, francuskiego, niemieckiego, hiszpańskiego i włoskiego). Średniowieczny dramat liturgiczny „Ludus Danielis” w jego literackiej adaptacji (w oparciu o łaciński tekst z katedry z Beauvais) grany był przez Teatr Wielki w Warszawie – na scenie tego teatru i na wielu scenach europejskich. Prowadził wykłady we wszystkich polskich uczelniach muzycznych, na kilku uniwersytetach oraz na towarzyszących ważnym wydarzeniom muzycznym seminariach, konferencjach i warsztatach. Gościnnie wykładał też w Bonn, Norymberdze, Hamburgu, Berlinie, Gandawie, Brukseli, Sankt Petersburgu, Nicei, Paryżu, Wiedniu i Waszyngtonie. W latach 1990-1994 był rektorem wrocławskiej Akademii Muzycznej. Uczelnia ta zawdzięcza mu przeprowadzkę do siedziby przy pl. Jana Pawła II, wzmocnienie kadry profesorskiej, powołanie do życia nowych specjalności, wzbogacenie instrumentarium oraz rozwinięcie kontaktów międzynarodowych. Za wybitne dokonania w dziedzinie kultury otrzymał Nagrodę im. Św. Brata Alberta.
Spektakl Edyty Kozub, Marka Śmietany i Lukasa Wojcickiego | W ramach Teatru na Faktach
„Szpieg z Krainy Głuchych” to spektakl-musical z muzyką rap, graną i śpiewaną na żywo. Opowiada o głosie Głuchych. Migana historia Marka Śmietany – Głuchego lektora polskiego języka migowego (PJM), performera i działacza na rzecz praw Głuchych – jest pretekstem do opowiedzenia o społeczności g/Głuchych i słabosłyszących. To nie tylko opowieść o dyskryminacji i poniżeniu, ale przede wszystkim o sile, solidarności, niezłomności i sojusznictwie. Ten swoisty protest-song powstał z udziałem poetki wizualnej Edyty Kozub.
Spektakl został zrealizowany na podstawie czytania, które wygrało III konkurs na dokumentalne czytanie performatywne. Niektóre fragmenty tekstu są inspirowane książką Anny Goc „Głusza”.
Twórcy i twórczynie:
Edyta Kozub jest pasjonatką i lektorką języka migowego. Od wielu lat angażuje się w szerzenie wiedzy na temat kultury Głuchych. Od 6 lat jest stałą polską artystką Visual Vernacular. Występuje na scenie nie tylko w Polsce, ale także za granicą.
Marek Śmietana urodził się w Legnicy 25 stycznia 1983 roku. Jest nauczycielem akademickim Uniwersytetu Warszawskiego, lektorem polskiego języka migowego (PJM) oraz tłumaczem podręczników szkolnych i lektur na PJM. Zagrał sąsiada w serialu „Na Wspólnej” (odc. 3493) oraz tatę Zosi w etiudzie szkolnej „Dzieci i ryby” (2022) w reżyserii Gracjana Piechula. Był trenerem PJM dwóch aktorów występujących w filmie fabularnym „Cały ten seks” (2023) w reżyserii Tomasza Mandesa.
Lukas Wojcicki jest niezależnym performerem, tancerzem, choreografem, artywistą i badaczem. Absolwent III Akademii Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, dwuletniego kursu „Choreografii Eksperymentalnej” Centrum w Ruchu i IC School For A New Dance Development Akademii Teatru i Tańca Amsterdam University of the Arts. W latach 2008–2018 był performerem i tancerzem w zespole Teatru Komuna Warszawa, a w latach 2013–2016 – performerem i asystentem reżyserki Marty Górnickiej w Chórze Kobiet. Od 2016 roku jest związany z działaniami społeczno-artystycznymi fundacji Strefa WolnoSłowa jako performer, choreograf i edukator.
