To już ostatnie spotkanie z Aleksandrą Szwedo w ramach cyklu FOTOSTORIE. Tematem wykładu będzie Gruzja – kraj o głębokich tradycjach kulturowych, zanurzony w wielowiekowych napięciach geopolitycznych, zawieszony między Wschodem a Zachodem, w którym fotografia dokumentalna zyskała niezwykłą siłę wyrazu. Od początku XX wieku aż po współczesność, aparat fotograficzny stawał się w tym regionie narzędziem opowiadania historii i budowania tożsamości.

Ważną rolę w tej historii odegrały kobiety. Już podczas I wojny światowej Nino Jorjadze, pierwsza gruzińska fotografka, dokumentowała działania frontowe jako ochotniczka Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Jej zdjęcia, wykonane między 1914 a 1918 rokiem, to jedno z pierwszych kobiecych spojrzeń w historii fotografii wojennej.

Współcześnie kobiece spojrzenie w gruzińskiej fotografii kontynuuje Natela Grigalashvili – jedna z najbardziej wyrazistych autorek swojego pokolenia. Od lat dokumentuje życie w górskich, oddalonych od centrum regionach kraju. Z aparatem przemierza peryferie, zamieszkuje wśród lokalnych społeczności, buduje relacje oparte na zaufaniu i bliskości. Jej cykle to intymne, głęboko humanistyczne portrety codzienności – pełne czułości opowieści o zanikających tradycjach, samotności i sile ludzi, zwłaszcza kobiet.

Podczas wykładu przyjrzymy się, jak fotografia w Gruzji staje się przestrzenią opowieści – osobistych i zbiorowych – oraz w jaki sposób funkcjonuje jako narzędzie kulturowego przetrwania i społecznego komentarza.

PROWADZENIE:
Aleksandra Szwedo – historyczka sztuki, kuratorka i badaczka fotografii, specjalizująca się w historii kobiet w tej dziedzinie oraz alternatywnych narracjach fotograficznych. Autorka cykli wykładowych „One. Historie fotografek” oraz „Photo Brut. Fotografia na krawędzi”. Jako adiunktka w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, bada zmiany w postrzeganiu fotografii, od dokumentacyjnego medium po narzędzie feministycznej ekspresji, szczególnie w kontekście selfie feminizmu. Jej badania i działalność kuratorska mają na celu odkrywanie i promowanie twórczości kobiet, które w historii fotografii zostały marginalizowane lub ignorowane.

Kino bez widza nie istnieje. Potrzeba choć jednego człowieka, by na czas seansu zbiór ruchomych obrazów, nazywany „filmem”, ożył na ekranie. A co jeśliby zabrać z filmu warstwę wizualną? Przekonajcie się razem z nami, jak dźwięk może generować w naszych głowach całe światy. Wystarczy się wsłuchać, zamknąć oczy. Resztę zrobi wyobraźnia.

W ramach programu towarzyszącego wystawie „Te Wszystkie Raje, Komety i Polonie” wystąpią wrocławscy mistrzowie muzyki improwizowanej — Mateusz Rybicki (klarnet, saksofon) i Zbigniew Kozera (kontrabas).

Mateusz Rybicki jest klarnecistą i saksofonistą, improwizatorem i kompozytorem związanym ze sceną muzyki improwizowanej i poszukującego jazzu. Miał okazję współpracować z czołówką polskiego kreatywnego środowiska muzycznego, a także wieloma ważnymi postaciami z zagranicy, m.in. z Ascetic, Kuhn Fu, Przeczucia, Sundogs, Ircha, Piotr Damasiewicz Power of the Horns, Joelle Leandre Quartet, Małe Instrumenty. W swoim dorobku ma 10 płyt, z których na szczególną uwagę zasługują nagrana razem z Joelle Leandre i Zlatko Kaucicem płyta Beauty/Resistance oraz nagrana razem z Patrykiem Zakrockim i Zbigniewem Kozerą płyta z muzyką do poezji Andrzeja Sosnowskiego, a także wydana w 2023 roku płyta zespołu Ascetic, który prowadzi. Koncertował min. w Meksyku, Niemczech, Polsce, Francji, Austrii, Holandii, Belgii, Ukrainie, Chorwacji, Szwajcarii, Czechach i Słowacji. Styl gry Mateusza Rybickiego jest charakterystyczny i unikalny, w czytelny sposób odnosi się do tradycji jazzu, czerpie też z ducha muzyki etnicznej i klasycznej, jest esencjonalny, organiczny i charakteryzuje się ogromną kreatywnością.

Zbigniew Kozera to wrocławski kontrabasista grający również na marokańskim Guimbri. Zakorzeniony w spiritual jazz, free jazz i wolnej improwizacji, ostatnio coraz częściej sięga do tradycji muzyki świata (Afryka, szczególnie Maroko, Gabon). Znany m.in z Into the Roots, Sundogs, Rybicki Kozera, Widma, Dominik Strycharski Core. Wydaje albumy w polskich i zagranicznych labelach (Not Two, Cleen Feed, Phonogram Unit). Zapraszany do współpracy przez Joelle Leandre, Nicole Mitchell, Zlatko Kaucic, Tomeka Reid.

Jedyna taka noc w roku! Po raz kolejny wraz z dziesiątkami galerii i miejsc na kulturalnej mapie Wrocławia bierzemy udział w Nocy Muzeów. Tego wieczoru będziecie mogli obejrzeć wystawę „Te Wszystkie Raje, Komety i Polonie”, a na miejscu czekać będą jej autorzy Lech Moliński i Jerzy Wypych, którzy chętnie opowiedzą o pracy nad ekspozycją.

Wstęp w sobotę 17 maja będzie bezpłatny. Galeria czynna będzie w godzinach 16.00-24.00.

XX wiek należał do filmu. Zarówno w wymiarze poszukiwań artystycznych, jak i w kontekście bycia najbardziej popularną formą masowej rozrywki. Przez większą część tego stulecia film był nierozerwalnie związany z salą kinową. Aby doświadczyć siły ruchomych obrazów, widz musiał opuścić dom i udać się do specjalnie przystosowanego miejsca projekcji.

Przez lata krajobraz miast, miasteczek, a nawet wsi, kształtowały kina jednosalowe – kameralne, często rodzinne biznesy, budujące filmową tożsamość lokalnych społeczności. Były nie tylko miejscami spotkań, ale także przestrzeniami wzmacniającymi więzi społeczne i dostarczającymi niezapomnianych emocji kolejnym pokoleniom widzów.

Sposób odbioru filmu zmieniał się stopniowo – najpierw za sprawą telewizji, później rewolucji wideo i DVD, a wreszcie pod wpływem platform streamingowych. Małe kina zaczęły być wypierane przez multipleksy, a czasy, gdy niemal każda miejscowość na Dolnym Śląsku miała własne kino, odeszły w przeszłość.

Czwórka artystów – Gerard Lebik, Lech Moliński, Kamila Mróz i Jerzy Wypych – podejmie temat powojennych losów kin poprzez różne media: dźwięk, tekst, instalację i fotografię.

Gdy spojrzeć na kino jako zjawisko wykraczające poza sam ekran i opowieść, widać w nim także technologię, materię i wielozmysłowe doświadczenie. To światło rzucone przez projektor, dźwięk ukryty w ścieżce filmowej, architektura sali kinowej i fizyczność nośników, na których utrwalono ruchome obrazy. Wystawa Te Wszystkie Raje, Komety i Polonie eksploruje materialność kina, przyglądając się jego zapomnianym elementom — od analogowych technologii wyświetlania obrazu, przez archiwalne taśmy, po dźwięk i architektoniczną przestrzeń, wszystko, co nadaje mu życie.

Kamila Mróz sięga do początków technologii kinowej, przywołując rurę Crookesa — XIX-wieczny wynalazek, który pośrednio umożliwił rozwój technologii wyświetlania obrazu. Strumień elektronów, odkryty w tych pierwszych eksperymentach, doprowadził do powstania lamp katodowych, stanowiących podstawę pierwszych ekranów telewizyjnych i projektorów kinowych. Obiekt artystyczny Mróz jest wariacją na temat tego przełomowego odkrycia — przypomnieniem, że kino zaczyna się od światła i fizyki.

Lech Moliński oddaje głos samej historii — tej zapisanej w scenariuszach codzienności, w przemianach, które odcisnęły się na dolnośląskich kinach. Jego opowiadania „Raj” i „Grażyna” w fabularnej formie ukazują, jak film stopniowo wychodził z kinowych sal i wchodził do domów — najpierw przez telewizję, potem VHS, DVD, aż w końcu przez streaming. Narrację tych historii prowadzi Tomasz Orlicz, legenda wrocławskiego świata lektorskiego, którego głos towarzyszył widzom od lat 70., prowadząc ich przez kolejne epoki filmowego medium.

Jerzy Wypych bada przestrzeń kina jako archiwum pamięci. Jego fotografie dokumentują kina w regionie, koncentrując się na detalach — ścianach, siedzeniach, projekcyjnych korytarzach — w których zapisały się emocje minionych seansów. Kino nie jest tu jedynie miejscem projekcji, ale obiektem, który zachowuje pamięć.

Z kolei Gerard Lebik skupia się na śladach dźwiękowych zapisanych w filmie. W pracy inspirowanej systemem 16 mm, od lat 20. XX wieku umożliwiającym niezależnym twórcom realizację filmów, artysta sięga po zapomniane taśmy filmowe. Ich brzmieniowe warstwy — zniekształcone, przekształcone przez czas — stają się podstawą kompozycji dźwiękowej, odtwarzającej ścieżkę do filmu, który nigdy nie powstał.

Każda z tych prac przypomina, że kino to nie tylko ruchomy obraz, lecz także materia — nośniki, urządzenia, światło i dźwięk, które wspólnie tworzą filmowe doświadczenie.

Wystawa nawiązuje do książki Te wszystkie Raje, Zrywy i Jutrzenki. O małych kinach na Dolnym Śląsku autorstwa Lecha Molińskiego i Jerzego Wypycha, która ukaże się nakładem Wydawnictwa Warstwy w lipcu br.

Paweł Bąkowski

kurator

PROGRAM TOWARZYSZĄCY WYSTAWIE:

fot. Jerzy Wypych