Odra 10/2018: ODZYSKIWANIE OBECNOŚCI czyli 13. BRAVE FESTIWAL
ODZYSKIWANIE OBECNOŚCI,
czyli 13. BRAVE FESTIWAL
Tegoroczna, trzynasta edycja Brave Festiwalu zatytułowana Widzialni-Niewidzialni rozpoczęła się w piątek 13 lipca. Ten wyjątkowy na tle wrocławskich wydarzeń kulturalnych festiwal, który niestety od niedawna odbywa się rzadziej, bo co dwa lata, odgrywa nie tylko specyficzną rolę w dziale edukacji kulturowej, ale jest także bezcenną próbą przekroczenia granic myślenia, do jakiego jesteśmy przyzwyczajeni. Narzuconego, często automatycznego, jednocześnie pozbawionego miejsca na indywidualną refleksję. Takiego, które prowadzi jedynie do powielania istniejących stereotypów i pielęgnowania uprzedzeń opartych na idei monolitycznej i homogenicznej rzeczywistości, wykluczającej i odbierającej znaczenie wszystkiemu, co nie wpisuje się w jej czarno-białe ramy. Do udziału w programie głównym trzynastej edycji festiwalu Brave organizatorzy zaprosili trzynastu wykonawców, solistów i grupy artystów „Widzialnych-Niewidzialnych”, przedstawicieli mniejszości, „innych”, zagrożonych z różnych powodów wykluczeniem społecznym, naznaczonych piętnem. Obcych.
*
Jeden z najwybitniejszych współczesnych ksenologów, Bernhard Waldenfels podkreśla, że lęk przed obcym ma swój początek w porządku, który „obce” destabilizuje. Opór przed obcym budzi się więc z tego, że wymyka się on wszelkiemu porządkowi, który często bywa jedynym źródłem wrażenia bezpieczeństwa i stabilizacji jednostki, wystawionej w trakcie swej relatywnie krótkiej egzystencji na powtarzające się poczucie pustki i towarzyszący jej lęk przed utratą kontroli. Jak pisze Waldenfels, dla tego, co wymyka się porządkowi, nie ma żadnego ekwiwalentu, także moralnego, a więc obce dla każdego porządku pozostaje ciałem obcym.
Tegoroczny festiwal rozpoczął koncert występującej w Polsce po raz pierwszy Syrian Expat Philharmonic Orchestra z towarzyszeniem NFM Orkiestry Leopoldinum. Założyciel SEPO, Read Jazbeh, w 2015 roku wpadł na pomysł utworzenia zespołu złożonego z profesjonalnych muzyków, którzy z powodu wybuchu konfliktu w Syrii byli zmuszeni ją opuścić, znajdując schronienie w krajach Wspólnoty Europejskiej. Za pomocą Facebooka odnalazł swoich muzykujących rodaków, z których wielu ma za sobą dramatyczne przejścia; i tak właśnie jego idea się zmaterializowała. Jak mówi Jazbeh, to nie jest zespół uchodźców, ale profesjonalna orkiestra na wygnaniu. Przestrzeń Dużej Sceny Opery Wrocławskiej w wieczór otwarcia festiwalu zamieniła się w międzynarodowy kolektyw muzyki klasycznej. W repertuarze koncertu znalazły się tak utwory klasyki światowej, jak i kompozycje syryjskie i arabskie. Syryjscy wykonawcy wtopili się w tłum, na czas trwania wydarzenia przestali być „uchodźcami z Syrii”, a ich hiperwidoczność, opierająca się na stereotypowym postrzeganiu jednostki zlewającej się w masę tworzącą obraz uchodźcy-terrorysty, zamieniła się w podziw dla indywidualnych umiejętności twórców kultury wysokiej. Grzegorz Bral, dyrektor festiwalu Brave, otwierając galę, podziękował dyrektorowi Opery Wrocławskiej, Marcinowi Nałęcz-Niesiołowskiemu, który na czas prób nieodpłatnie udostępnił salę zespołowi.
Kolejne dwa punkty programu festiwalowego, choć inne formalnie, miały podobne znaczenie dla zrozumienia mechanizmu wykluczenia społecznego. A także ograniczeń, jakie stawia ciało osobom tym razem z alternatywną motoryką. Choć w państwach o wysokim stopniu rozwoju dba się o jak najniższy poziom ableizmu, to jednak stereotypowe rozumienie niepełnosprawności jako stanu chorobowego nadal stawia osobę z niepełnosprawnością w pozycji przegranego – kogoś, kto nie kojarzy się z siłą, kontrolą i samostanowieniem. To sprawia, że występy z udziałem osób niepełnosprawnych obarczone są ryzykiem bycia czymś na kształt pokazu dziwaków (freak shows), które dawniej były popularną rozrywką dla reszty ludzi spełniających „normy”. I tak Alessandro Schiattarella, włosko-szwajcarski tancerz, chorujący od piętnastego roku życia na rzadką odmianę stwardnienia zanikowego bocznego, traktuje swoje ciało jako narzędzie, dzięki któremu za pomocą choreografii poszukuje miejsca, gdzie mógłby umieścić swoją „inną”, bo niewpisującą się w to, co „swojskie” i lansowane, tożsamość tancerza. W świecie, w którym istota ludzka i jej cielesność, będąc formą towarową, jest traktowana jako produkt, wszelkie braki i dysfunkcje ciała wydają się tym, co automatycznie dyskwalifikuje jednostkę z tzw. „obiegu”, a przynajmniej pozornie odbiera jej jakąkolwiek atrakcyjność. Spektakl Schiattarelli Powiedz, gdzie to jest? oparty jest na minimalizmie formy i subtelnej grze światła, jego bohater przypomina na początku kafkowską kreaturę, istotę niemającą wpływu na swoją „przemianę”, ale za wszelką cenę pragnącą najpierw walecznie wpisać się w znajomy, normatywny kształt, a potem jakby w akcie protestu odnaleźć w nim swoje miejsce, dostosować go do siebie. Nie ma jednak w tej sztuce poczucia przegranej. Schiattarella nie chce się ukrywać, niczego także nie żąda. Za pomocą swojego ciała wciąż szuka miejsca dla siebie; pyta widza, a zarazem tutaj sędziego: Powiedz, gdzie to jest?
Z kolei międzynarodowy kolektyw b-boyów ILL Abilities założony przez Lucę „Lazylegz” Patuelliego, tancerza z wrodzoną sztywnością stawów, liczy ośmiu członków z różnymi rodzajami niepełnosprawności. We Wrocławiu grupa ta wystąpiła w składzie: Luca „Lazylegz” Patuelli (Kanada), Lucas „Perninha” Machado (Brazylia), Samuel „Samuka” Lima (Brazylia), Jung Soo „Krops” Lee (Korea Południowa), Redouan „Redo” Ait Chitt (Holandia). Działalność ILL Abilities, jako zespołu tancerzy breakdance, eksponuje alternatywną motorykę jako wartość dodaną; nie ograniczenie, ale integralną i ważną część tożsamości, budującą daną jednostkę i sytuację, która stwarza nowe, ciekawe możliwości, staje się źródłem pewnego rodzaju bogactwa. Z mojego punktu widzenia, osoby z alternatywną motoryką, ten kierunek rozumienia ograniczeń związanych z niepełnosprawnością to jeden z najlepszych możliwych kroków, jakie można podjąć w celu pozbycia się uprzedzeń wobec niej. Afirmacja i (auto)akceptacja stanu niepełnosprawności umożliwia bowiem supozycję, zmianę punktu spojrzenia na dany „problem”, który akurat w przypadku tancerzy breakdance staje się pozytywną przyczyną, inspirującą do nowych pozycji tanecznych i unikatowych tricków. Dzięki takiemu podejściu zarówno sprzęt rehabilitacyjny, jak i motoryka stają się narzędziem do zrealizowania kolejnej figury w pokazie. Do występu ILL Abilities zaprosili ośmiu polskich tancerzy, z którymi stoczyli tzw. breakdance battle. Warto dodać, że w trakcie festiwalu w księgarni „Tajne Komplety” trwały także Brave Contexts, czyli czytania literackie, podczas których prezentowano m.in. Odzyskiwanie obecności. Niepełnosprawność w teatrze i performansie, świetną pozycję z zakresu disability studies w wyborze i opracowaniu Eweliny Godlewskiej-Byliniak i Justyny Lipko-Koniecznej.
Podczas 13. edycji Brave Festiwalu oglądaliśmy występy artystów z całego świata, z różnych powodów zagrożonych ostracyzmem społecznym i związanym z nim cierpieniem. Takich jak np. Albino Revolution Cultural Troupe czyli grupa albinosów z Tanzanii, których części ciała traktowane są jako totemy szczęścia; lub śpiewających kolumbijskich rolników Los Paveros, których własność prywatna, a niekiedy także i życie są odbierane w bezkompromisowy sposób przez właścicieli wielkich koncernów, produkujących olej palmowy. W tegorocznej, bardzo udanej edycji Brave zachwycili publiczność jeszcze: przedstawiciel trzeciej z pięciu płci (tak to tam jest) w Tajlandii Lukas Avendaño, grupa wspaniałych i dzielnych „śpiewających babć z Brazylii” Meninas de Sinhá, kongijski slamer i hip-hopowy muzyk Menes la Plume, grupa teatralna z Rwandy – z poruszającym spektaklem Nadzieja Afryki, stworzonym na podstawie relacji świadków ludobójstwa z 1994 roku – jak i duet Mélanie Lomoff i Ramy Vaidyanathan, tancerek pochodzących z różnych kultur. Festiwal zamknął udany i inspirujący koncert, będący materializacją szalonej idei Radzimira Dębskiego i Elizabeth Njorge, założycielki fundacji The Art of Music, która oferuje dzieciom ze slumsów darmową naukę gry na instrumentach. Ghetto Classics, czyli grupa „dzieciaków z Konga” po raz pierwszy wystąpiło tu poza Kenią właśnie na gali zakończenia festiwalu z towarzyszeniem instrumentalistów NFM Filharmonii Wrocławskiej.
W dzisiejszej rzeczywistości, charakteryzującej się dużym przepływem informacji (których nasze wystawione na wiele bodźców, zmęczone wymagającym życiem codziennym mózgi często nie są w stanie przyjąć i zrozumieć), jesteśmy zmuszeni do szybkiego segregowania ich bez namysłu i zrozumienia. Żyjemy więc beztrosko, dryfując w morzu postprawdy, którego brzegi wyznaczają granice normalizacji, na wszelką różnorodność nakładając znajome kalki, tłumaczące wszystko i będące prostą odpowiedzią na ewentualne pytania. I tak uchodźca jawi się nam jako terrorysta o dzikiej i nieokiełznanej chuci, którego należy jak najszybciej wyrzucić za burtę, a osoba z niepełnosprawnością staje się postacią binarną: kaleką i nieszczęsną ofiarą własnego losu lub superbohaterem, nadczłowiekiem i cudotwórcą, który nie ma prawa do słabości. Te „złamane” przez większość „inne” tożsamości żyją w pustej i cichej przestrzeni pomiędzy widzialnym a niewidzialnym, pozostają więc skazane na bycie jedynie cudzym wyobrażeniem członków grupy dominującej, często opartym na myśleniu życzeniowym. Tegoroczna edycja Brave Festiwalu pozwoliła na bardzo wyraźne zaznaczenie kształtu utraconych indywidualności, jak i na wyrażenie buntu przeciwko niczym nieuzasadnionej opresji.
Iza Jóźwik
